انواع طرح فرش ایرانی را بشناسید

طرح فرش ایرانی فقط نقش و نگار نیست ، خود زندگی است! هنرمند ایرانی ، چه طراحی که طرح را با قلم بر کاغذ نقش می کند و چه قالی بافی که در ذهن خودش نقش می زند ، دل و جان را با تاروپود فرش گره می زند ، اصلا داستان زندگی را به تصویر می کشد. ولی برای تماشای نقش و نگار فرش ، لازم نیست طراح باشید ، حتی لازم نیست اصالتی ایرانی داشته باشید؛ از هر فرهنگ و زبانی که باشید ، از تماشای این سادگی پیچیده لذت می برید؛ به همین خاطر در طول تاریخ فرش اصیل ایرانی ، هرگز علاقه مندان واقعی خود را در گوشه و کنار این کره خاکی از دست نداده است. در این مقاله ، انواع طرح فرش ایرانی را معرفی می کنیم. این مقاله را بخوانید ، و از این به بعد با دیده جان به فرش نگاه کنید تا اوج این هنر اصیل را در تاروپود آن بیابید.

در این مقاله می خوانید:

• • طرح فرش اسلیمی
  • فرش ایرانی افشان
  • طرح فرش ایلی
  • طرح فرش ایرانی ، بته جقه
  • طرح فرش ترکمن یا بخارا
  • طرح فرش تلفیقی
  • طرح درختی و طرح شکارگاه
  • شاه عباسی ، طرح فرش ایرانی
  • طرح فرش گل فرنگ
  • طرح فرش اصیل گلدانی
  • محرابی ، طرح فرش ایرانی
  • محرمات ، طرح فرش ایرانی
  • طرح های واگيره ای
  • طرح فرش هندسی

با ما همراه باشید.

طرح فرش اسلیمی

اسلیمی انواع زیادی دارد و به طور معمول همین طرح در شکل های مختلف اجرا می شود. طرح اصلی اسلیمی ، شاخه های دورانی در ميان برگ هاست و درخت پرپیچ وخمی را در ذهن تداعی می کند.

معروف ترين طرح فرش ایرانی اسليمی ، اسليمی دهان اژدر است. در اين طرح اسليمی ، انتهای هر شاخه به دو بخش متقارن تبدیل می شود ، انگار که اژدها دهان بازکرده است. روی ساقه شاخه های این طرح ، جوانه هايی هم دیده می شوند که آن ها را اسليم می نامند.

فرش ایرانی افشان

در طرح فرش ایرانی به طور معمول همه شکل ها و اجزای طرح به هم پیوسته هستند؛ انگار نقاش قلم خود را از ابتدا تا پایان طرح ، از روی کاغذ برنداشته است! ولی در طرح افشان ، گل و برگ ها و شاخه ها به طور پراکنده و بدون پيوستگی باهم ، در دل فرش افشانده شده اند.

در طرح افشان هم تنوع زيادی وجود دارد و طرح های فرعی بسياری از آن منشعب شده اند. برای نمونه می توان به طرح های افشان اسليمي ، افشان ختائي ، افشان بندي ، افشان شکسته ، افشان گل اناري ، افشان شاه عباسي ، افشان شاخه پيچ و افشان دسته گل اشاره کرد.

طرح فرش ایلی

اين طرح از اصیل ترین طرح فرش های ایرانی است و ذهن قاليبافان بومی آن را خلق کرده است. طبيعت و محيط زندگی آن ها به ساده ترين شکل ممکن در دل اين فرش جلوه کرده است. از نقش های منظم پيروی نمی کند و زيبايی چشم گیری دارد.

معروف ترین نام های اين گروه عبارت اند از: هيبت لو ، قشقايی بته ، افشاري ، خاتوني ، اردبيل ، مزلقان ، خمسه ، ساوه ، تفرش ، هريس ، مهربان ، بختياري ، کردي ، يلمه ، فردوس ، سالارخاني ، يعقوب خاني ، سنگ چوبي ، علی ميرزائي ، جان بيگي ، جوين ، موسی آباد ، بلوچستان ، سنه و دسته گل.

طرح ماهی درهم نیز از طرح های بومی و ايلی است. بافت آن به طور ذهنی و بدون نقشه انجام می شود. اين طرح بیشتر در بيرجند بافته می شود و البته به تدريج به ساير مناطق فرشبافی ايران هم راه یافت.

امروزه از شرق تا غرب و همین طور نواحی مرکزی ايران ، از طرح ماهی درهم استفاده می کنند. ماهی هرات ، ماهی فراهان و زنبوري ، ماهی سنه يا کردستان ، ريزه ماهی و ماهی درهم بندی ، از زیرمجموعه های این طرح فرش ایرانی اصیل هستند.

طرح فرش ایرانی ، بته جقه

طرح بته از درخت سرو الهام گرفته است. بته های سرکج این طرح ، به بته جقه شهرت يافته و در طرح های فرش ایرانی در اندازه ها و شکل های مختلف دیده می شود.

معروف ترين طرح های بته جقه ای ، بته شاخ گوزن ، بته ترمه ، بته سرابندی ، بته خرقه اي ، بته قلمکار اصفهان ، هشت گل ، هشت بته ، بته سنندج ، بته افشاری ، بته بازوبندی و بوته بادامي هستند.

طرح فرش ترکمن

طرح فرش ترکمن از نظر هندسی و شکستگی خطوط ، جزو طرح های ايلی و مخصوص کوچ نشين هاست. این طرح ها را به طور ذهنی و بدون نقشه می بافند.

ترکمنی قاب يمونی ، ترکمنی شانه اي ، ترکمنی چشم آهو ، ترکمنی آخال ، ترکمنی چهارقاب ، ترکمنی خورجينی و ترکمنی قاشقی ، از طرح های فرعی فرش ترکمن هستند.

طرح فرش تلفیقی

طرح های تلفیقی به مرور و با ادغام طرح های مختلف به وجود آمده اند. ده ها و چه بسا صدها نوع از این طرح فرش ایرانی را مي توان در مناطق مختلف کشورمان مشاهده كرد. بعضی طرح های تلفيقی ، از جذابیت بالایی در تلفيق درست نقش های مختلف برخوردارند.

گونه های مختلفی از طرح های تلفيقی را مي توان نام برد ، از آن جمله: لچك و ترنج تلفيقي ، تلفيقی دسته گلي ، تلفيقی گل فرنگ و تلفيقی هندسی.

طرح درختی فرش ایرانی

در طراحی فرش ، پایه طرح را شاخه ها و برگ ها تشکيل می دهند ، اما در طرح های درختی ، سعی شده تا شباهت فرش با طبیعت ، بیش از همیشه حفظ شده و جلوه پیدا کند. در بیشتر طرح های درختی ، درخت ها و درختچه های كوچك و بزرگی ، به ويژه به صورت انفرادی طراحی شده و با اجزای ديگری تركيب می شوند.

از طرح های معروف درختی می توان به درختی جانوری ، درختی سبزيکار يا آب نما ، درختی ترنج دار ، درختی سروی و درختی گلداني اشاره کرد.

داستان طرح فرش شکارگاه هم مانند درختی است؛ با این تفاوت که در این طرح ، شکارگاه هم وجود دارد. در بیشتر طرح های شکارگاه ، حيوانات وحشی مشغول شکار نقش بسته شده اند.

شکارگاه درختي ، شکارگاه ترنج دار ، شکارگاه قابي ، شکارگاه لچک ترنج و شکارگاه سراسري ، از معروف ترین گروه های فرعی این طرح هستند.

طرح فرش شاه عباسی

این طرح به خاطر گل هایش به نام شاه عباسی مشهور شده است. گل های فرش شاه عباسی جلوه اصلی را در طراحی این فرش دارند ، ضمن آنکه شاخه ها ، برگ ها ، طرح های اسليمی و ختائی هم در متن و حاشيه آن دیده می شوند.

این طرح فرش ایرانی زیرمجموعه هایی هم دارد که به افشان ، ترنج دار ، درختي ، شيخ صفي ، شاه عباسی تصرفي ، ترنجی طره دار ، بوته ای و نام های دیگر هم مشهور هستند.

طرح فرش گل فرنگ

طرح گل فرنگ ترکيبی از طرح های اصيل ايرانی با گل های طبيعی ، به ویژه گل سرخ است. در اين طرح فرش ایرانی از رنگ های تند و روشن ، به ویژه رنگ سرخ استفاده می شود.

گروه های فرعی اين طرح فرش را گل سرخ یا لچک ترنج ، گل فرنگ بيجار ، گل فرنگ مستوفي ، گل فرنگ ترنج دار ، گل فرنگ دسته گل و گل فرنگ گل و بلبل تشکيل می دهند.

طرح فرش اصیل گلدانی

در این طرح ، شکل گلدان در اندازه های مختلف به چشم می خورد؛ گاهی گلدان بزرگی پر از گل تمام فرش را پوشانده و گاهی چند گلدان کوچک به طور متقارن در اطراف متن يا دنبال هم ، سرتاسر فرش را گرفته اند.

از گروه های فرعی اين طرح ، می توان به گلدانی ختائي ، گلدانی دوطرفه ، گلدانی محرابي ، گلدانی سراسری ، گلدانی ظل السلطان یا گل و بلبل ، گلدانی حاج خاتمی و گلدانی يک طرفه اشاره کرد.

طرح محرابی فرش ایرانی

طرح فرش محرابی از شکل محراب مسجد الهام گرفته و تزئيناتی مانند قنديل ، ستون ، سرستون و گل و برگ به آن اضافه شده است.

محرابی درختی ، محرابی گلدانی ستونی ، محرابی قنديلی ، محرابی گلدانی و محرابی دورنما ، از معروف ترین زیرمجموعه های طرح محرابی اصیل هستند.

محرمات ، طرح فرش ایرانی

در اين طرح ، همه فرش ، به صورت طولی به چند رديف موازی تقسيم شده و درون اين رديف ها با نگاره هايی مانند بته جقه ، انواع اسليمی يا ختايی و گل و برگ های ديگر تزيين شده است.

محرمات بته جقه ای معروف ترين طرح اين گروه است. اين طرح در بعضی نقاط ايران به نام قلمدانی هم مشهور است. گروه های فرعی آن را قلمدانی سراسري ، گل ريز با زمينه يک رنگ و بته با زمينه الوان تشکیل می دهند.

طرح های واگيره ای

این واژه به آن معناست که يک قطعه کوچک از طرح مشخصی ، سرتاسر فرش تکرار شده است. چون اين قطعات در مرحله تکرار به هم می پيوندند ، آن را بندبندی يا واگره می نامند.

از مهم ترین زیرمجموعه های این گروه می توان به این موارد اشاره کرد: بندی اسليمي ، بندی پيچک ، بندی شکسته ، بندی کتيبه ای ، بندی مستوفی ، بندی ورامين يا ميناخاني ، بندی درختی ، بندی شيروشکری يا بازوبندي ، بندی مجلسی ، بندی خوشه انگوری ، بندی خاتم شيرازی و بندی دسته گل.

طرح فرش هندسی

همه نقش های طرح فرش ایرانی هندسی ، به صورت هندسی و با استفاده از خطوط زاويه دار به وجود مي آيند. گروه های فرعی مهم اين طرح این ها هستند: هندسی بندی قابي ، هندسی ترنج دار ، هندسی محرمات ، هندسی لچک ترنج یا شاخه شکسته ، هندسی کف ساده ، هندسی خطائي ، هندسی ستاره یا موزاييک ، هندسی خاتم شيرازی و هندسی جوشقاني.