فرش پازیریک چیست و مربوط به کدام دوره است؟

فرش پازیریک قدیمی ترین فرش کشف شده از دوران هخامنشی است که با این قدمت تاریخی ایران و هر ایرانی باید به آن افتخار کند. از دیرباز قالی بافی جزو هنر های بی نظیر ایرانیان بوده است و هم اکنون نیز فرش های ایرانی بهترین های این هنر در دنیا به شمار می رود. شباهت نقش و نگار های فرش پازیریک با فرش های دوره ی هخامنشی باعث شده است تا کارشناسان قدمت این نوع قالی را از دوران هخامنشی بدانند. ایرانیان اولین افرادی بودند که اقدام به بافتن فرش کردند و این موضوع قدمت بالای قالی بافی در ایران را نشان می دهد

اثبات ایرانی بودن فرش پازیریک

در سال ۱۳۲۸ خورشیدی شخصی به نام رودنکو در محلی به نام پازیریک که در مرز مغولستان و میان کوه های آلتایی است، این فرش را پیدا کرد. مطالعات انجام شده روی فرش پازیریک نشان می دهد که قدمت این قالی به ۲۵۰۰ سال قبل بر می گردد. در آن زمان برای پوشش اسب از این قالی استفاده می کردند.

گفته می شود در زمان کشف فرش پازیریک ، مومیای یک پادشاه هخامنشی در تابوت نیز پیدا شده است که فرش روی آن قرار داشته است. رنگ قرمز این قالی دلیل دیگری است که این فرش را به دوران هخامنشی مربوط می دانند، چون رنگ مورد استفاده در بافت فرش در این دوره قرمز بوده است.

در طرح پازیریک که از جمله طرح های فرش ایرانی است، صف های منظم مردان و چارپایان که همگی با فاصله ای معین از یکدیگر هستند، رسم های تزئینی هخامنشی و آشوری را نشان می دهند. همچنین شیوه گره زدن دم اسب ها و کاکل آن ها شبیه به رسم ایرانیان باستان بوده است. نقش گوزن روی پازیریک نیز یکی دیگر از شواهد اثبات این اثر در دوره هخامنشی است. گوزن های طراحی شده روی قالی پازیریک از تیره گوزن زرد خال دار شاخ پهن هستند که به ایران تعلق دارد.

نقش های فرش پازیریک

نقش های گوناگون و متنوعی روی این قالی وجود دارد که باعث شده است تا به امروز هزاران نمونه مشابه آن تولید شود و به فروش برسد. در حاشیه این فرش از داخل به خارج سوارکارانی به همراه اسب شان وجود دارند. تعداد این سوارکاران ۲۸ نفر با چهره های کاملا ایرانی است. گوزن زرد خال دار که در بالا نیز اشاره کردیم جزو نقش های این طرح است. علاوه بر این ، در ردیف های مختلف حیوانات اساطیری ایرانی دیده می شود که عقاید و باور های مردم ایران قدیم را نشان می دهند.

نگاره های هشت پر که شامل ۲۸ گل و 8 پره میانی است، از دیگر نقوش این قالی زیبا است. امروزه از این نگاره های هشت پر در تزئین و زیبایی بسیاری از فرش ها استفاده می شود. به نوعی می توان گفت که طرح و رنگ فرش پازیریک برای بسیاری از تولید کنندگان فرش الهام بخش بوده و به عنوان یک مرجع هنری از آن استفاده می کنند.

جنس فرش پازیریک

جنس قالی پازیریک از الیاف و پشم است که پس از مدت کوتاهی تجزیه می شود و از بین می رود، اما این قالی ارزشمند همچنان سالم مانده است. مطالعات دانشمندان در این زمینه نشان می دهد که این قالیچه به دلیل سرمای کوهستان به صورت کامل یخ زده است و امروزه به همان شکلی دیده می شود که در گذشته وجود داشته است.

البته قسمتی از فرش پازیریک از بین رفته است که خود این موضوع صحت این نظریه را تایید می کند. به رحال به احتمال زیاد اگر این فرش در جایی دیگر با شرایط غیر از انجماد وجود داشت تا کنون اثری از فرش پازیریک باقی نمانده بود.

مشخصات فرش پازیریک

اندازه دقیق این نوع فرش ۱.۹۸در ۱.۹۸ متر است. تعداد کل گره های به کار رفته برای بافت در این قالی ۳۶۰۰ عدد است. تار این فرش اندکی کشیده شده است و پود های آن نیز به تعداد سه یا چهار مرتبه بین هر دو ردیف گره پیچ شده است.

این قالی پنج حاشیه و دور دارد. در وسط این فرش می توان گل هایی را با چهار گل برگ نیلوفر دید. اطراف این گل ها نیز گل هایی به رنگ آبی بسیار خیره کننده دیده می شود که امروزه فرش های ترکی نیز چنین نقش و نگاری دارند.

این فرش لبه ها و حاشیه های کوچک به ابعاد ۱ در ۱.۵ سانتی متری دارد و در امتداد حاشیه ها پرز فشرده با ضخامت چند میلی متر به چشم می خورد.

رنگ های قالی پازیریک

رنگ های به کار رفته در فرش پازیریک در اثر گذشت سالیان طولانی و مدفون بودن زیر یخ و برف تغییر کرده است تا به سایه های صورتی روشن و سبز کم رنگ تبدیل شود، البته رنگ اصلی فرش پازیریک ظاهرا بسیار روشن و لطیف بوده است که نشان از ذوق هنری بافندگان این اثر هنری قدیمی دارد.

رنگ هایی که در بافت این فروش وجود دارند، رنگ هایی ملایم هستند که شامل قرمز سیر ، قرمز روشن ، آبی روشن ، سبز خام ، زرد کم رنگ ، نارنجی و قهوه ای می شوند. نکته جالب توجه در مورد رنگ فرش پازیریک اینکه در تحقیقات انجام شده مشخص شد که از نیل برای رنگ آبی و از قرمز دانه برای تهیه رنگ قرمز استفاده شده است و این رنگ را از حشره ای می گرفتند که در آن منطقه فراوان بوده است.

محل نگهداری پازیریک

فرش پازیریک در موزه ارمیتاژ در سن پترزبورگ روسیه نگهداری می شود. این موزه یکی از بزرگ ترین موزه های تاریخ و فرهنگ بشری در دنیا است و ۳۳ میلیون اثر هنری دارد که در شش بنا به نمایش عموم گذاشته می شوند.

از جمله آثار موجود در این موزه می توان به نشان ها ، جواهرات سلطنتی ، لباس ها و بزرگ ترین کلکسیون موجود در دنیا از طلای باستانی اشاره کرد که به اروپای شرقی و آسیای غربی تعلق دارد. در این موزه کاخ های زیبا و مجللی دیده می شود که در دوره های مختلف تاریخی توسط معماران گوناگون ساخته شده است.

تحریف در تاریخ

در طول تاریخ ، آشفتگی های سیاسی باعث شده است که تاریخ اشیای کهن دست کاری و تحریف شوند. این امر در تاریخچه فرش نیز دیده می شود. فرش پازیریک هم مانند تمام اشیا و فرش های قدیمی از این قاعده مستثنی نیست. در سال های ۱۹۷۸ و ۱۹۹۰ میلادی کارشناسان این فرش را به ترکان ساکن در آسیا و اقوام آلتایی نسبت دادند و گفتند که در بافت آن از طرح ها و نقش و نگار های ایرانی بهره گرفته شده است. با وجود این ، همچنان افرادی می گویند این قالیچه ابتدا متعلق به ارمنستان کنونی و بعد از آن متعلق به ناحیه شمال و نواحی اطراف دریای خزر در ایران است.