چه مراحلی در بافت فرش دستباف طی می شود؟

بافت فرش دستباف از جمله هنرهای دستی ماندگاری است که سابقه طولانی در تاریخ هنر ایران دارد. مراحل تولید فرش دستباف همگی توسط هنرمندان و به صورت کاملا دستی صورت می گیرد. این هنر با وجود اینکه روندی طولانی دارد ، اما نتیجه نهایی آن زیبایی خیره کننده را به شما هدیه می کند.

مراحل تولید فرش دستباف

 با توجه به اینکه مراحل تولید فرش دستباف از چندین مرحله مختلف تشکیل شده است ، در این نوشتار قصد داریم تمامی این مراحل را از ابتدا تا انتها مورد بررسی قرار دهیم.

1. تهیه مواد اولیه

بافت فرش دستباف با کمک مواد اولیه و ابزار کار شامل نخ پنبه ، پشم ، ابریشم ، دار قالی ، کوجی ، شانه ، دف و قلاب انجام می شود. نوع الیاف مصرفی با توجه به میزان رجشمار فرش و نوع طرح و نقش آن متفاوت است. به طور مثال در بافت فرش ابریشمی برای خامه و نخ تاب از ابریشم استفاده می شود. همچنین برای نخ پود یا تار از موادی مانند پنبه ، پشم و ابریشم به کار می روند. همچنین برای پود نازک و ضخیم بیشتر از پنبه با پیچ و تاب متفاوت استفاده می گردد.

2. فرایند رنگرزی

در میان مراحل تولید فرش دستباف ، رنگرزی جز مراحل اولیه به حساب می آید. برای این کار از رنگ های طبیعی استفاده می شود. رنگرزی به سه روش مستقیم ، تثبیت کننده و خمی صورت می گیرد.

برای تهیه رنگ نیز از مواد اولیه طبیعی مانند گیاهان و حشرات مختلف استفاده می شوند. به طور مثال برای تهیه رنگ قرمز و بنفش روناس ، گلرنگ و یا نوعی حشره به کار می رود. همچنین استفاده از پوست خشک یا تازه انار رنگی زرد به دست می دهد. با ترکیب انار و تثبیت کننده هایی مانند آهن ، رنگی زرد تا قهوه ای و مشکی به دست می آید.

3. آماده کردن دار قالی

این کار توسط هنرمندان قالیباف انجام می شود. البته در کارگاه هایی بافت فرش دستباف که با حجم زیاد فرش تولید می شود ، هنرمندانی که در چله کشی تخصص دارند این کار را انجام می دهند و دار آماده شده را در اختیار هنرمند قالیباف قرار می دهند.

همچنین برای جلوگیری از سه روش متفاوت چله کشی فارسی ، ترکی و تلفیقی می توان استفاده کرد. اما چله کشی تلفیقی قابلیت و استفاده بیشتری دارد. علاوه بر آن امروزه برای افزایش سرعت کار ، دستگاه های تمام اتوماتیک ، چله کشی دار قالی را در کارگاه های تولید فرش دستباف انجام می دهند.

4. کوچی بندی دار قالی

بعد از چله کشی ، دار قالی توسط چوب های مخصوصی که در عرض دار قالی قرار می گیرند ، کوچی بندی و تقسیم می شوند. کوجی بندی روشی برای تنظیم چله ها و رد کردن آسان پودها است.

5. زنجیره بافی

برای شروع بافت فرش دستباف بعد از چله کشی و کوجی بندی ابتدا باید پایین فرش ، زنجیربافی شود. این کار علاوه بر ایجاد زیبایی در ابتدا و انتهای فرش ، باعث ایجاد استحکام گره ها و نظم دهی به تارهای زیر و رو می شود.

6. گلیم بافی

برای بالا بردن عمر و استحکام فرش ، گلیم بافی در ابتداو انتهای آن انجام می شود. گلیم بافی به زبان ساده ، گذراندن پود نازک و ضخیم از میان تارهای زیر و روی فرش است.

7. بافت فرش دستباف

در این مرحله هنرمند قالیباف با ایجاد گره های متعدد در فرش ، بافت فرش را انجام می دهد. برای گره زدن دو نوع گره فارسی و ترکی بیشتر به کار می رود. البته گره ترکی دارای استقامت بیشتری است و به راحتی قابل باز شدن نیست. اما در عین حال فرش بافته شده به این روش سفت تر خواهد بود.

اما اگر در بافت فرش دستباف از گره فارسی نامتقارن استفاده شود ، مقاومت گره به اندازه گره ترکی نیست. اما فرش لخت و نرم تر خواهد بود.

8. بافت نقشه و طرح

بعد از بافت مقداری از زمینه فرش ، بافت نقوش آن آغاز می شود. برای ایجاد نقوش نیز باید از رنگ های مختلف استفاده کرد تا طرح بر روی فرش ایجاد شود. همچنین طراحی نقشه های قالی توسط هنرمندان طراح و به صورت دستی آماده می شوند. البته امروزه با کمک نرم افزارهای کامپیوتری می توان طرح های متعدد و بسیار زیادی را ایجاد کرد و اگر اشکالی در روند طراحی و نقشه کشی وجود داشته باشد ، قابل رفع و تغییر است.

9. گلیم بافی و زنجیره بافی

بعد از اتمام بافت فرش ، باید دوباره گلیم بافی و زنجیره بافی در آن انجام شود تا فرش استحکام و استقامت کافی را داشته باشد.

10. پایین آوردن فرش

بعد از اتمام تمامی مراحل تولید فرش دستباف ، فرش از روی دار قالی پایین کشیده می شود. البته این کار نیاز به دقت و تخصص هنرمند قالیباف دارد. برای این کار نمی توان به یکباره تمام چله های دار قالی را قیچی کرد؛ زیرا ممکن است باعث کج و معوج شدن فرش و ایجاد موج در آن شود.

در این صورت تمامی زحمت هنرمندان قالیباف به هدر خواهد رفت. برای پایین کشیدن فرش ، ابتدا چله ها به چند قسمت مختلف تقسیم می شوند و بعد با صبر و حوصله هر قسمت قیچی می شود تا فرش دچار موج نشود.

11. پرداخت فرش

مراحل ذکر شده در بافت فرش دستباف همگی مربوط به روند بافت هستند که توسط قالیباف انجام می شوند. بعد از پایان یافتن بافت قالی و پایین کشیدن آن ، باید پرداخت قالی صورت گیرد. البته در بافت فرش های کوچک به صورت خانگی ، می توان پرداخت قالی را بعد از هر رج فرش با کمک قیچی مخصوص انجام داد.

همچنین در گذشته بیشتر پرداخت دستی بیشتر مرسوم بود. اما در حال حاضر با توجه به افزایش و وسعت بافت فرش ، این کار بعد از اتمام بافت و توسط متخصصان پرداخت کار انجام می شود. برای این کار ماشین های مخصوص پرداخت به کار می رود که دارای تیغه هایی برای این کار هستند. با حرکت دادن تیغه ها بر روی فرش پرداخت آن صورت می گیرد.

12. کزدهی فرش

از جمله مراحل تولید فرش دستباف ، در قسمت های انتهایی روند کار کزدهی پشت قالی است. این کار با کمک شعله های آتش انجام می شود تا برخی از ریشه هایی که در بافت فرش بیرون زده ، از بین بروند و فرش از پشت کار جلوه زیبایی داشته باشد.

13. قالی شویی و تثبیت رنگ

در این مرحله از بافت فرش دستباف ، باید فرش شسته و رنگ های آن تثبیت شود. با توجه به اینکه رنگ های به کار رفته در بافت قالی بیشتر از نوع گیاهی و طبیعی هستند ، امکان رنگ دهی آن ها به سایر رنگ های فرش و سایر نقوش وجود دارد.

مسلما این اتفاق در گذر زمان باعث ایجاد جلوه بدی از فرش خواهد شد. به همین دلیل با کمک مواد مخصوصی تثبیت رنگ انجام می شود. شستشوی فرش نیز باید توسط افراد متخصص در این حرفه صورت گیرد تا صدمه ای به فرش وارد نشود.

 هزینه تولید فرش دستباف

 در روند و مراحل تولید فرش دستباف ، از مواد اولیه ، ابزار و رنگ های مختلف استفاده می شود. علاوه بر آن مهم ترین بخش کار بافت فرش است که به صورت دقیق و با حوصله توسط هنرمندان انجام می گیرد. این هنر صنعت ایرانی با سابقه طولانی خود دارای ارزش بسیار زیادی است.

اما نوع بافت ، رجشمار فرش ، نوع گره ، چله ، نوع مواد اولیه (شامل نخ پود ، تار و خامه) ، نقشه و طرح فرش ، کیفیت رنگ و پرداخت فرش ، باعث می شود که قیمت های متفاوتی برای آن ایجاد شود. اما می توان گفت که بیشترین هزینه تولید فرش دستباف مربوط به هزینه دستمزد نیروی کار است.

 کلام پایانی

فرش دستباف ایرانی برندی مطرح و شناخته شده در سطح جهان است که طرفداران و علاقه مندان زیادی دارد. تهیه و مراحل تولید فرش دستباف روندی طولانی دارد که باید در تمامی مراحل آن دقت ، صبر ، حوصله و کیفیت را چاشنی کار کرد تا نتیجه نهایی آن محصولی زیبا و خیره کننده باشد. این هنر صنعت ایرانی برای اینکه محصولی با کیفیت باشد ، نیاز ب استفاده از مواد اولیه مرغوب و با کیفیت دارد. علاوه بر آن باید قالیبافان متبحری بافت فرش انجام دهند تا محصولی خاص ، چشم نواز و لوکس به دست بیاید.