قرن ها است که نام فرش ایرانی در میان جهانیان می درخشد و اعتبار بی نظیری پیدا کرده است. در پشت زیبایی و کیفیت بالای هر فرش و قالی ، دانش و ابزارهایی نهفته اند. هر ابزار قالی بافی و کاربرد آن متفاوت از دیگری است و ممکن است تغییراتی در نتیجه کار ایجاد کند. برای مثال ، دار قالی یکی از مهم ترین ابزارهایی است که نوع و جنس آن در قالی بافی از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه مطلب به معرفی انواع دار قالی و ویژگی های هر یک بیشتر می پردازیم.
دار قالی چیست؟
دار قالی یک چهار چوب مستطیل یا مربع شکل از جنس چوب یا فلز است که گاها بخش های دیگری مانند نیمکت و پایه نیز به آن اضافه می کنند. ساختار این دار نسبتاً ساده و مشابه دار قالی های اولیه است. با این حال ، از دار بافندگی گلیم و جاجیم پیشرفته تر هستند.
در گذشته مردم با استفاده از چوب ، دار قالی می ساختند و برای خود و بعد ها برای امرار معاش به بافتن فرش می پرداختند. امروزه که دستگاه های قالی بافی ماشینی و فرش های ماشینی پا به بازارها گذاشته اند ، ارزش و قیمت فرش های دستبافت افزایش پیدا کرده است.
ابعاد استاندارد دار قالی با توجه به نیاز خانه های ایرانی در سایزهای بسیار کوچک برای بافت قالیچه های پادری و کوچک تا ابعاد بسیار بزرگ برای بافت فرش های بسیار بزرگ در نظر گرفته شده اند.
انواع دار قالی را بشناسید
دار قالی در سه نوع افقی ، عمودی و مکانیکی وجود دارند که نوع افقی آن قدمت بیشتری دارد. دار قالی عمودی امروزه از کاربرد و محبوبیت بیشتری در میان فرش بافان برخوردار است. با این حال دار قالی های افقی نیز کاربرد خود را از دست نداده است و در میان عشایر و مردمان ترکمن همچنان مورد استفاده قرار می گیرد.
دار قالی افقی
دار قالی افقی یا زمینی در میان آثار باستانی موجود در موزه نیز یافت می شود. این نوع دار قالی از جنس چوب ساخته می شود و به اندازه 30 – 35 سانتی متر توسط پایه ها از زمین فاصله می گیرد.
این دار به دلیل مساحت بالایی که دارد ، متأسفانه فضای زیادی را اشغال می کند. بنابراین ، معمولاً از دار قالی زمینی نمی توان برای بافت فرش های بزرگ استفاده کرد. طول دو قسمت سردار و زیردار 1.5 برابر عرض قالی است.
دار قالی عمودی
دار قالی عمودی یا ایستاده بعد از دار افقی ساخته شده و معایب آن را از بین برده است. این دار قالی از زمین و دیوار به عنوان دو تکیه گاه برای ایستادن بهره می برد و فضای زیادی از محیط را در برنمی گیرد.
انواع دار قالی عمودی شامل دار ثابت ، دار فندک دار ، دار کرمانی (دار گردان ) و دار تبریزی هستند که هر یک از آن ها دارای ویژگی های خاص خود است.
- دار ثابت
در این نوع دار ، بخش پایینی راست روها 40 سانتی متر در زمین فرورفته و ثابت می شوند. بافت قالی قابل حرکت نیست و نیاز است تا بافنده به منظور بافتن رج های بالاتر و با استفاده از نردبان هایی که به دو طرف دار بسته می شوند، ارتفاع خود را افزایش دهد. از دار ثابت اغلب به منظور بافت تابلو فرش استفاده می شود.
- دار تبریزی
رایج ترین نوع از انواع دار قالی در میان قالی باف ها ، دار قالی تبریزی است که به دلیل قابلیت تحرک سردار ، نیازی به جابجایی بافنده نیست. در ساختار دار تبریزی ، چله ها به دور سردار و زیر دار پیچیده می شوند و پیچ و مهره های سردار ، امکان شل کردن دار و سپس محکم کردن آن پس از فرستادن بخش بافته شده به قسمت پشتی را به بافنده می دهد.
به این ترتیب ، می توان فرشی به اندازه دو برابر ابعاد استاندارد دار قالی استفاده شده را با استفاده از دار تبریزی بافت. دار تبریزی کوچک را از فلز و انواع بزرگ آن را برای سهولت در جابجایی از جنس چوب می سازند.
- دار کرمانی ( دار گردان )
سردار و زیردار در دار قالی کرمانی توسط یک اهرم دور محور خود می چرخند و با شروع پیاده سازی نقشه بر روی چله ، چله های بافته شده به تدریج از روی سردار بازشده و روی زیر دار پیچیده می شوند.
به منظور شل و سفت کردن چله ها از اهرم هایی استفاده می شود که بافنده آن را از میان یکی از دو سوراخ عمود بر هم موجود در سردار عبور می دهد و به صورت مداوم می کشد.
بعد از سفت شدن تار ها ، سر اهرم به پایین راست روها مهار می شود. این نوع دار قالی محدودیت هایی در مقایسه قسمت بافته شده و بخش در حال بافتن ایجاد می کند و بافنده نمی تواند تا زمان تکمیل و باز کردن قالی ، آنچه بافته شده است را ببیند.
- دار فندک ( بندک )
این نوع دار قالی را بیشتر در میان مناطق غربی ایران می توان مشاهده کرد. دار قالی فندک از دو میله موازی تشکیل شده است که توسط پیچ به سردار متصل می شوند. چله ها در این نوع دار ، از روی فندک عبور می کنند.
دار قالی مکانیکی
به منظور راحتی بیشتر بافنده و قابل استفاده شدن دار برای افراد معلول و نابینا ، دار قالی مکانیکی ساخته شده است. دار مکانیکی تمام نقص های دارهای قالی را از بین برده و تمام مراحل را آسوده تر کرده است تا سرعت بافت در عین کاهش آسیب به بافنده میسر شود.
اجزاء مختلف انواع دار قالی
سردار : در بخش فوقانی ، سردار قرار می گیرد که مهارکننده چله است.
زیر دار : در قسمت پایینی سردار ، زیردار قرار می گیرد که مانند سردار به منظور نگهداری چله در نظر گرفته شده است.
راست روها : دو تیرک عمودی که در دو طرف دار قالی به منظور نگهداری سردار و زیردار تعبیه شده اند ، راست رو نام دارند.
چوب کوجی : چوب کوجی را معمولاً در دار ثابت می بینیم که آن را به منظور جلوگیری از کج شدن فرش ، در میانه های دار و جلوی چله تعبیه می کنند.
چوب هاف : چوب هاف قابل تحرک به بالا و پایین است و پودکشی را تسهیل می بخشد. این چوب را در لابه لای چله ها قرار می دهند که می تواند از زیر سردار تا پشت چوب گوجی جابجا شود.
گوه : در جایی که سردار و زیر دار به راست روها متصل می شوند ، وسیله ای به نام گوه قرار دارد که شل و سفت کردن چله ها را امکان پذیر می کند. گوه اغلب در دارهای چوبی دیده می شوند.
نکات ساخت دار قالی
- راست روها باید به صورت کاملاً موازی باهم قرار داشته باشند.
- محل نصب دار قالی باید کاملاً تراز باشد تا از کجی در فرش جلوگیری شود.
- دار قالی را در جایی قرار دهید که نور بر آن بتابد؛ نه اینکه از پشت آن به چشمان بافنده بتابد.
- سردار و زیردار ها باید به گونه ای باشند که موجب بریده شدن نخ بافتنی و اختلال در کار نشوند.
- سردار و زیردار باید قبل از چله کشی به گونه ای تنظیم شود که فاصله در تمام طول آن ها یکسان باشد.
ابعاد استاندارد انواع دار قالی
- ابعاد 50*60 و 80*60 و 90*60 سانتی متر : برای بافت قالیچه های بسیار کوچک در حد پادری و پشتی
- ابعاد 100*150 سانتی متر : برای بافت قالیچه های ذرع و نیم
- ابعاد 130*200 سانتی متر : برای بافت قالیچه های موصل
- ابعاد 150*210 سانتی متر : برای بافت قالیچه های متوسط
- ابعاد 150*250 و 170*280 سانتی متر : برای بافت قالیچه های کوچک و بزرگ
- 3*2 و 5.2*5.3 و 3*4 و 4*5 و 6*5.4 متر : برای بافت فرش های کوچک و بزرگ
سخن پایانی
هر دار از انواع دار قالی دارای ویژگی های منحصر به فردی است که به بافنده در بافت فرش و آنچه مد نظر دارد کمک می کند. در این مقاله هر آنچه نیاز بود درباره دار قالی و ویژگی های انواع آن بدانید را بیان کردیم. شما می توانید با توجه به مطالب بالا و نیاز خود ، دار قالی مناسب کار خود را پیدا کرده و خریداری کنید.
