فرش در کشور ما یکی از پرکاربردترین وسایل در هر منزلی است که حتی مدرن شدن زندگی ها نیز نتوانسته است آن را از فهرست وسایل ضروری منزل حذف کند. علاوه بر این امروزه یکی از اصلی ترین کالاهای صادراتی ایران به سایر کشورها که توانسته بخش زیادی از صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص دهد ، فرش است. از دیرباز تا امروز طراحان فرش ایرانی ، به نقشه کشی فرش اهمیت ویژه ای داده اند و تلاش کرده اند تا با تلفیق المان های سنتی و مدرن ، نمونه های زیبا و چشم نوازی را به نمایش بگذارند.
در این مقاله می خواهیم هر آنچه را باید درباره نقشه کشی فرش و تهیه نقشه فرش بدانید ، با شما در میان بگذاریم.
منظور از نقشه کشی فرش چیست؟
نخستین مرحله در شکل گیری یک فرش اصیل و زیبا ، طراحی نقشه فرش است. به عبارت بهتر این کار همانند ریختن پی ساختمان است و به همین دلیل از حساسیت و اهمیت ویژه ای برخوردار است. زمانی که یک نقشه بدون ایراد و دقیق در اختیار بافنده حرفه ای قرار بگیرد ، نتیجه نهایی می تواند به یک اثر هنری ارزشمند و چشم نواز تبدیل شود.
بنابراین نقشه کشی فرش یک فرایند بنیادی است که باید دقت و مهارت کافی در آن به کار گرفته شود تا بهترین نتیجه به دست آید. مهم ترین مهارت هایی که در تهیه یک نقشه فرش حرفه ای و چشم نواز تاثیرگذار هستند ، نقطه چینی و رنگ آمیزی است.
طراحی نقشه فرش چگونه انجام می شود؟
نقشه کشی فرش دارای دو جزء اصلی رنگ آمیزی و نقطه چینی است. انجام کامل و بدون نقص این دو مرحله در تهیه نقشه فرش ، به بافنده کمک می کند تا بدون دردسر کار بافت را انجام داده و نقشه را بر روی تک تک تارها پیاده سازی کند. یک نقشه کش فرش باید درباره هارمونی رنگ ها ، ترکیب هریک از آن ها ، پخش رنگ و به طور کلی ویژگی های رنگ ها اطلاعات کافی داشته باشد تا بتواند رنگ ها را به خوبی با هم ترکیب کند.
علاوه بر این نقشه کش فرش باید به صورت نقطه به نقطه و دقیق ، تمامی طرح فرش را پیاده کند تا بافنده بتواند گره بر گره طرح موردنظر او را پیاده سازی نماید. در نتیجه باید به صورت کاملا مهندسی شده این کار را انجام داده و هر نقطه را درست در سر جای خود قرار دهد.
چنین نقشه ای است که می تواند در نهایت یک طرح زیبا و ظریف را از ترکیب گره ها به وجود آورد. با توجه به نکته های گفته شده ، طراح نقشه فرش باید کاملا به اصول اولیه تسلط داشته باشد. در کنار این تسلط باید دقت ، مهارت و خلاقیت را نیز چاشنی کار خود کند تا بتواند یک نقشه زیبا را طراحی کند.
طراحان فرش باید در کار خود شرایط مختلفی را در نظر بگیرند. مثلا طرح هایی که انتخاب می کنند باید با شرایط اقلیمی و جغرافیایی منطقه تناسب کافی داشته باشد. بنابراین بیننده می تواند بدون نیاز به دقت به شیوه بافت فرش و تنها از روی طرحی که در نقشه کشی فرش استفاده شده ، پی به اصالت آن ببرد. همچنین باید در نظر داشته باشد که بازار هدف چه چیزی را می پسندد.
به عنوان مثال نقشه فرشی که قرار است به عنوان کالای صادراتی و نماینده ای از کشور ما به سایر کشورها ارسال شود ، با فرشی که قرار است به عنوان یک فرش اقتصادی در فروشگاه های عمومی عرضه شود متفاوت خواهد بود. همچنین در تهیه نقشه فرش می توان از طرح های سنتی نیز استفاده کرد تا به این صورت فرش بافته شده تبدیل به شناسنامه ای از یک قوم یا ملت شود.
مراحل نقشه کشی فرش
برای کشیدن نقشه فرش کاغذهای مخصوصی وجود دارد که به نام کاغذ موتیف شناخته می شوند. البته این نوع کاغذها در میان عموم به نام کاغذ شطرنجی هم شناخته می شوند. پس از تهیه کاغذ ، باید طرح نقشه اولیه ای که در ذهن طراح است با مداد بر روی کاغذ زده شود.
البته با توجه به پیشرفت فناوری ، احتمالا طراحان پیش از رسیدن به این مرحله و پیاده سازی طرح بر روی کاغذ ، نقشه کلی فرش را به صورت رایانه ای تهیه کرده اند. پس از ترسیم نقشه کلی بر روی کاغذ ، باید وارد مرحله تصویر گذاری شد. یعنی باید جزییات را به دقت بر روی نقشه پیاده سازی کرد.
تا اینجای کار ، طراح تنها کار نقاشی انجام داده است و نقشه تهیه شده عملا برای بافنده قابل استفاده نیست. به همین دلیل باید نقشه را نقطه گذاری کرد. در این مرحله هر نقطه نشان دهنده یک گره در فرش است که به بافنده فرمان می دهد که در هر نقطه از فرش باید چه طرحی را پیاده سازی کند.
پس از نقطه گذاری باید فرایند رنگ آمیزی طرح انجام شود که این مرحله نیز پیچیدگی های خاص خود را دارد. در برخی از مناطق به جای رنگ های دیداری از شماره استفاده می کنند. این کار باعث می شود که دقت کار افزایش پیدا کند. زیرا ممکن است رنگ ها در هنگام چاپ تغییر کنند و در نهایت رنگ موردنظر طراح بر روی فرش پیاده سازی نشود.
چه اصولی را باید در طراحی نقشه فرش رعایت کرد؟
طراحی نقشه فرش یک کار بسیار حساس است که می تواند از همان ابتدا مهری بر موفقیت و جذابیت نهایی فرش بر جای بگذارد. در طراحی نقشه فرش باید اصولی رعایت شوند که در ادامه به مهم ترین آن ها اشاره می کنیم:
- طراح باید با روانشناسی رنگ ها ، اصول ترکیب ، هارمونی و کنتراست آشنایی کافی داشته باشد تا بتواند یک نقشه فرش متناسب با سلیقه بیننده را طراحی کند.
- بهتر است طراح تا حدی با فرایند بافت فرش آشنایی داشته باشد تا بتواند در زمان نقطه چینی و رنگ آمیزی بهتر تصمیم بگیرد.
- تا حد امکان رنگ هایی باید انتخاب شوند که با یکدیگر تداخل نداشته باشند. به عنوان مثال اگر رنگ گل ها با زمینه فرش تداخل داشته باشد ، از جلوه نقشه کشی فرش تا حد زیادی کاسته خواهد شد.
- اگر طرح فرش شلوغ است ، انتخاب رنگ ها باید به گونه ای انجام شود که چشم بیننده را آزار ندهد.
- باید تلفیق رنگ های سرد و گرم در سراسر فرش به درستی انجام شود تا تناسب در طراحی فرش به خوبی رعایت شده باشد.
نقشه های اصیل فرش ایرانی
معمولا طرح هایی با گل های زیاد در کنار سایر عوامل طبیعی مانند درخت ها ، پرندگان و پروانه ها به عنوان فرش های ایرانی در ذهن بینندگان ثبت شده اند. همچنین طرح های اسلیمی نیز طرح های غالب در بیشتر نقشه های فرش ایرانی هستند.
یکی از اصیل ترین نقشه های فرش ایرانی ، نقش لچک ترنج است. با وجود اینکه این طرح یکی از خاطره انگیز ترین و جذاب ترین طرح ها در فرش اصیل ایرانی است ، اما طرح های دیگری نیز در نقشه کشی فرش ایرانی مورد استفاده قرار می گیرند که حتی برخی از آن ها در حال فراموش شدن هستند.
یکی از محبوب ترین طرح های اصیل ایرانی ، شکارگاه است که در میان فرش های تبریز ، اصفهان و قم دیده می شود. این طرح برای افرادی مناسب است که فرش های ریزبافت با طرحی نسبتا شلوغ و سرشار از المان های طبیعی را می پسندند.
برای کسانی که به دنبال طرح های ساده تر هستند ، نمونه های دیگری از نقشه فرش اصیل ایرانی وجود دارد. نمونه هایی که بیشتر از نمادهای ایلیاتی در آن ها استفاده شده و بیانگر ارتباط انسان با طبیعت هستند. طرح هایی مانند انسان و حیوان ، درختی ، گل و مرغ و درخت و انسان از این نمونه هستند. این نوع طرح ها بیشتر در میان روستاییان استان های فارس ، کردستان ، گلستان و خراسان شمالی رواج دارد.
مردمان کویر نیز سادگی کویر را در طرح فرش خود وارد کرده اند و با دست های خود طرح هایی را برای افرادی گره می زنند که طرفدار سادگی و مینیمالیسم هستند. این نوع فرش ها که بیشتر در کرمان و اردکان بافته می شوند ، دارای رنگ زمینه خاکستری ، کرمی و شتری هستند. همچنین نقشه کشی فرش ساده تری از لچک ترنج نیز وجود دارد که به آن ها راه راه ، قاب قرآنی و محرمات گفته می شود. این طرح ها به نوعی همان لچک ترنج بدون طرح های میانی هستند.
