تاکنون این مثل را زیاد شنیده ایم که میگویند « خشت اول چون نهد معمار کج ، تا ثریا می رود دیوار کج ». شاید چله کشی قالی را بتوان همان خشت اول در قالی بافی به شمار آورد که در صورت انجام اشتباه آن ، تا آخرین رج قالی نیز نمی توانید عواقبش را جبران کنید.
چله کشی با استفاده از نخ چله انجام می شود. تفاوت انواع چله کشی ها درروش انجام و نخ به کار رفته در آن است. آیا میدانید چه روشی بهتر است و ویژگی های یک چله کشی ایده آل چیست؟ در ادامه مطلب به بررسی کامل آنچه درباره چله کشی قالی لازم است بدانید می پردازیم.
چله کشی قالی چیست؟
بافتن فرش ابتدا به یک اسکلت مناسب نیاز دارد تا نخ ها رج به رج بر طبق نقشه بر آن بافته شوند. این اسکلت شامل مجموعه نخ هایی است که با فشار یکسانی کشیده شده اند تا به صورت موازی در کنار یکدیگر قرار بگیرند و دو ضلع عرضی دار قالی را به هم متصل کنند.
در این صورت ، بافنده قالی می تواند رج و گره زنی را بر نخ های چله پیاده کند. لازم به ذکر است که شل یا سفت تر بودن حتی یکی از نخ های چله نیز می تواند نتیجه کار را خراب کند.
نخ چله چیست؟
نخ چله ، نخی از جنس پنبه ، پشم یا ابریشم است که از مقاومت و استحکام خوبی برخوردار است. یک نخ چله کشی خوب درواقع بادوام است و می تواند مقاومت خوبی در برابر کشش از خود نشان دهد. ضخامت نخ استفاده شده در چله کشی به نقشه و رجشمار بستگی دارد. واحد شمارش این ضخامت «لا» است که 9 لا برای رجشمار 50 و 12 لا برای رجشمار 45 از متداول ترین های آن هستند. انواع جنس نخ چله دارای ویژگی های بخصوصی هستند که شامل موارد زیر می شوند:
نخ چله پنبه
از تعدادی تار به هم تابیده به وجود می آیند و مقاومت و استحکام بالایی در برابر کشش دارند. به همین دلیل ، در گلیم و قالی کاربرد زیادی پیداکرده اند. فرش هایی با نخ چله پنبه دارای کیفیت بالاتری نسبت به فرش هایی با چله کشی پشم هستند. از این نخ چله برای بافت فرش هایی با رجشمار بالای 40 استفاده می شود.
نخ چله ابریشم
ابریشم دارای ظرافت ، لطافت و زیبایی بسیار زیادی است. بنابراین ، فرش هایی با نخ چله و تاروپود ابریشم از ارزش بسیار بالاتری برخوردار هستند. درواقع گران ترین فرش های ایرانی ، از نوع ابریشمی هستند. از نخ چله ابریشم برای فرش های نفیس و گران بها با رجشمار بیشتر از 55 استفاده می شود.
نخ چله پشم
از این نخ برای بافت های درشت تر استفاده می شود. مقاومت این نخ چله از پنبه کمتر است و پرزهای زیادی در هنگام بافت پس می دهد. از این نوع نخ چله برای بافت قالی هایی با رجشمار کمتر از 30 استفاده می شود.
انواع چله کشی و مراحل آن ها
درواقع دو نوع چله کشی وجود دارد به نام چله کشی ترکی و فارسی که در برخی موارد استفاده از تلفیق این دو نیز دیده می شود.
چله کشی ترکی
برای این روش چله کشی به همکاری دو نفر نیاز است تا می توانید طی مراحل زیر پیش بروید و نتیجه خوبی از آن حاصل شود.
- پیش از هر کاری از موازی بودن سردار و زیردار مطمئن شوید ( فاصله در تمام طول آن ها باید مساوی باشد ).
- سپس نقطه مرکزی سردار و زیردار را علامت بزنید ( نقاط مرکزی باید در یک راستا باشند ). دو طرف نقطه مرکزی را به واحدهای 7 یا 10 سانتی متری تقسیم کنید ( به این عمل تقسیم بندی و سیه بندی گفته می شود ).
- دو رشته نخ ( اصطلاحاً نخ زهوار گفته می شوند ) را با فاصله دلخواه از یکدیگر ( حدوداً 20 سانتی متر ) و به موازات سردار و زیردار به راست روها ببندید. درواقع این دو نخ زهوار موازی باهم و عمود بر راست روها هستند. زهوار بالایی محل قرارگیری چوب هاف و نخ پایینی جای قرارگیری تسمه مهار را مشخص می کند.
- سر نخ چله را که به شکل گلوله ای جمع شده است را به زیردار ببندید و گلوله نخ را در دست بگیرید. گلوله نخ چله باید از زیر زهوار پایین و روی زهوار بالا رد شود و سپس از روی سردار عبور کند تا به طور مستقیم از پشت انواع دار قالی به سمت پایین فرستاده شود. این کار بهتر است به دست دو نفر انجام شود تا فشار و نظم نخ ها یکسان باشد.
- در ادامه گلوله نخ از روی نخ زهوار پایین و زیر نخ زهوار بالا رد می شود و مجدداً از روی سردار عبور می کند تا مستقیماً به سمت زیردار هدایت شود و عکس این روند (عبور گلوله نخ از ریز زهوار پایین و روی زهوار بالا) مجدداً انجام بگیرد. این روند تا زمانی که به تعداد موردنظر (متناسب با نقشه) برسد، ادامه پیدا می کند.
مزایای این روش:
- چله کشی منظم و دقیق انجام می شود.
- تسلط بافنده بر بافت را افزایش می دهد.
- قسمت بافته شده می تواند به پخش پشتی دار قالی منتقل شود.
- می توان قالی یا فرشی با اندازه دو برابر سایز دار قالی را با استفاده از این روش چله کشی بافت.
چله کشی فارسی
چله کشی فارسی اندکی سخت تر است و بعد از آماده شدن بر روی زمین ، به روی دار قالی انتقال داده می شود. برخی اوقات از این روش چله کشی قالی برای دار قالی گردان ( ترکی ) نیز استفاده می شود.
چله کشی فارسی برخلاف ترکی مستقیماً بر روی دار قالی انجام نمی شود. ابتدا نخ چله را یک متر بیشتر از آنچه محاسبه می شود در نظر می گیرند و بعد ، سه میله فلزی با قطر 1.5 سانتی متر و طول 1 متر به منظور چله کشی بر روی زمین بهره گرفته می شود.
این سه میله را بافاصله های به ترتیب 1 متر و 3 متر از یکدیگر و به موازات هم در زمین استوار می کنیم. اما توجه داشته باشید که به منظور راحتی کار ، نباید میله دوم هم راستا با میله اول و سوم باشد.
نخ چله را به میله اول گره می زنیم و از روی میله دوم عبور می دهیم. نخ چله میله سوم را دور میزند و در هنگام برگشت ، از روی میله دوم و زیر میله اول عبور می کند. درصورتی که این روند به درست ادامه پیدا کند، نخ های میان میله اول و دوم به شکل ضربدری درمی آیند.
روش تلفیقی
با توجه به مزایای چله کشی ترکی و راحتی روش چله کشی فارسی بر روی زمین ، روشی تلفیقی به وجود آمده است که از معایب روش ها را حذف می کند.
در این روش چله کشی قالی به جای دو میله اول و سوم از لوله های فلزی هم اندازه عرض چله و به قطر 2 سانتی متری بهره می بریم. روند چله کشی به روش فارسی انجام می شود و نتیجه کار به روی دار قالی ترکی منتقل می شود.
سخن پایانی
ما در این مقاله به بررسی انواع چله کشی قالی پرداختیم. در هنگام آغاز کار قالی بافی و چله کشی ، از سالم بودن دار قالی و کیفیت بالای نخ چله کشی اطمینان حاصل کنید. کیفیت پایین هر یک از ابزارهای کار می تواند موجب کاهش ارزش نتیجه کار و یا حتی سرانجام نگرفتن آن شود. به نظم چله کشی و فشار دست اعمال شده بر نخ ها دقت کنید. فاصله نخ ها و فشار دست اعمال شده بر آن ها باید یکسان باشد.
