در دنیای بافتن فرش دستباف برای تعیین کیفیت و ظرافت کار از اصطلاحات مختلفی استفاده می شود. یکی از رایج ترین این اصطلاحات رجشمار فرش است. در طی فرایند رجشماری تعداد گره هایی که در واحد طول مشخص در عرض فرش بافته شده است، شمرده می شود. به این ترتیب می توان ظرافت فرش را مشخص کرد. در این مقاله به بررسی مفهوم رجشمار فرش پرداخته و جدول راهنمای رجشمار را نیز ارائه کرده ایم.
مفاهیم رج و رجشمار به چه چیزهایی گفته می شوند؟
احتمالا شما هم اصطلاح تراکم را درباره فرش ها شنیده اید. البته با توجه به رواج فرش های ماشینی ، این اصطلاح بیشتر درباره فرش های ماشینی به کار گرفته می شود. اما بد نیست بدانید که تراکم یک معیار خوب برای سنجش کیفیت فرش دستباف نیز هست.
منظور از تراکم در واقع تعداد گره های موجود در یک واحد طولی مشخص است. بنابراین می توان گفت که رجشمار فرش در واقع فرایندی برای تعیین تراکم و کیفیت آن است. به هر گره در فرش دستباف یک رج گفته می شود. اما رجشمار مفهومی دقیق تر از این دارد. رجشمار در مناطق مختلف ایران تعاریف مختلفی دارد و واحدهای طولی متفاوتی برای آن تعریف می شود.
رجشمار فرش بر اساس گره ذرعی
در فرش بافی تبریز و اصفهان که از تخصصی ترین صنایع فرش در ایران به شمار می روند، معنا و مفهوم رجشمار وابسته به مفهومی به نام ذرع است. درواقع می توان گفت که ذرع همان مقیاسی است که تعداد گره ها برای تعیین تراکم فرش در آن شمرده می شود.
در فرایند رجشماری فرش های تبریز ، تعداد رج ها در یک شانزدهم ذرع یعنی حدود 7 سانتی متر شمرده می شوند. به این ترتیب می توان فهمید که ذرع در این تعریف چیزی حدود 112 سانتی متر است. اما فرش بافان اصفهان ، ذرع را معادل 104 سانتی متر می دانند.
در نتیجه رجشمار فرش اصفهان در 6.5 سانتی متر انجام می شود. واضح است که تراکم فرش زمانی بالاتر است که تعداد گره های در این مقیاس طولی بیشتر باشد.
رجشماری چگونه انجام می شود؟
حال که با مفهوم واحد طولی در رجشماری آشنا شدیم، زمان آن رسیده که بگوییم این کار به چه صورت انجام می شود؟ رجشماری فرش را از پشت فرش انجام می دهند. یعنی در این کار تعداد گره هایی را که در واحد مشخصی از عرض فرش قرار دارد، از پشت فرش می شمارند. این واحد برای فرش های تبریز یا اصطلاحا ترکی باف برابر 7 سانتی متر بوده و برای فرش های اصفهان یا فارسی باف برابر 6.5 سانتی متر است.
برای رجشماری فرش از وسیله تخصصی خاصی استفاده نمی شود. تنها یک خط کش ابزار کار رجشماران است. با توجه به معیار واحدی که برای فرش های تبریز و اصفهان وجود دارد، واضح است که تعداد گره های یکسان در واحد عرضی فرش تبریز و کاشان ، نشان از ظریف تر بودن فرش کاشان دارد. به طورکلی فرش های ترکی به دلیل استفاده از قلاب های خاص در بافت فرش ، به ظرافت بیشتر مشهور هستند.
انواع رجشمار فرش و جدول راهنمای رجشمار
نتیجه رجشمار و تراکم فرش درواقع تعیین کننده قیمت آن نیز هست. فرش های 25 در 25 از فرش های دستباف ارزان قیمت هستند. فرش های 30 در 30 نیز در دسته نمونه های معمولی قرار می گیرند اما امروزه کمتر از این نوع فرش ها بافته می شود. فرش هایی با رجشمار 35 در 35 فرش هایی هستند که بیشتر برای صادرات به کشورهای اروپایی بافته می شوند.
از این مقدار بالاتر یعنی فرش های 40 در 40 ، 50 در 50 و 60 در 60 در دسته فرش های نفیس ریزبافت قرار می گیرند. در بافت این نوع فرش های ریزبافت معمولا از ابریشم استفاده می شود. این انواع درواقع همان چیزی است که در شرکت سهامی فرش ایران برای رجشمار فرش ذکر شده است.
بر اساس این واحد ، تعداد گره ها در یک مربع به ضلع 10 سانتی متر در طول و عرض فرش شمرده می شود. در ادامه جدول راهنمای رجشمار فرش برای درک بهتر کیفیت فرش و نقش تعداد رج ها در آن آورده شده است.
| رجشمار | نوع بافت | جنس خامه | جنس و نوع چله | نوع القاج |
| 10 | بسیار درشتباف شماره 1 | پشم داخلی شش لا | پنبه ای 28 لا | |
| 20 | بسیار درشتباف شماره 2 | پشم داخلی سه لا | پنبه ای 24 لا | |
| 40 | درشتباف | پشم مرینوس چهارلا | پنبه ای 12 لا | پنبه ای 27 لا |
| 46 | استاندارد رایج 1 | پشم مرینوس دولا | پنبه ای 12 لا | پنبه ای 27 لا |
| 50 | استاندارد 2 | کرک لطیف هفت لا | ابریشم 42 لا | پنبه ای 27 لا |
| 60 | ریزبافت 1 | کرک لطیف پنج لا | ابریشم 36 لا | پنبه ای 10 لا |
| 70 | ریزبافت 2 | کرک لطیف چهارلا | ابریشم 30 لا | پنبه ای 8 لا |
| 80 | ریزبافت 3 | کرک لطیف سه لا | ابریشم 24 لا | پنبه ای 4 لا |
منظور از خامه در این جدول ، پرز و منظور از القاج همان پود کلفت است. با توجه به جدول راهنمای رجشمار می توان فهمید که ارزان قیمت ترین فرش های دستباف در بازار ، دارای رجشماری برای 10 هستند. به این معنا که در 7 سانتی متر آن ها تنها 10 گره وجود دارد. علت کاهش تعداد گره ها درواقع همان جنس پرز یا خامه است. هرچه از نخ های ظریف تری استفاده شود، فرش ریزبافت تر خواهد شد.
طبق اطلاعاتی که در این جدول ارائه شده است، می توان فهمید که فرش های استاندارد و رایج در بازار با رجشمار 46 یا 50 بافته می شوند. بنابراین اگر اصطلاح رجشمار 46 را شنیدید، یعنی با یک فرش استاندارد روبرو هستید.
علاوه بر این مطابق داده های جدول راهنمای رجشمار ، می توان متوجه شد که بالاترین رج فرش 80 است. این نوع از فرش ها به شدت ریزبافت هستند و بافت آن ها فرایند بسیار دشواری است. به همین دلیل بافت آن ها معمولا به کسانی سپرده می شود که بافت فرش های 70 را در کارنامه کاری خود دارند.
رجشمار 46 به این معنا است که در مقیاس موردنظر یعنی در 6.5 یا 7 سانتی متر از عرض فرش ، 46 گره بافته شده است. هر گره بر روی دو نخ تار بسته می شود. بنابراین می توان گفت که در مقیاس واحد ، 100 نخ تار وجود دارد.
معنای اصطلاحات به کار رفته در رجشمار فرش چیست؟
بافندگان فرش در قسمت های مختلف ایران برای خود اصطلاحاتی را در رجشماری فرش تعریف کرده اند که از آن ها برای تعیین کیفیت فرش استفاده می کنند. به عنوان مثال در ناحیه نائین بر اساس تعداد لای نخ پنبه ای که در تار فرش استفاده شده است، فرش ها را 60لا یا 9لا می نامند.
در این تعریف هرچه تعداد لای نخ پنبه کمتر باشد ، فرش ظریف تر است. فرش های 60لا را می توان معادل رجشمار 60 دانست. در این اصطلاح فرش های استاندارد با رجشمار 50 ، 9لا نامیده می شوند. علاوه بر این بافندگان نائینی ، فرش هایی با رجشمار 75 را 4لا و رجشمار 30 را 12لا می نامند.
فرش بافان اصفهانی نیز از اصطلاحی به نام خفت استفاده می کنند. خفت درواقع مفهومی است که برای تعداد گره در کل عرض فرش استفاده می شود. این بافندگان طبق این اصطلاح ، فرش ها را 20تایی یا 100تایی می نامند. برای یک فرش 6 متری ، اصطلاح 100تایی به معنای وجود 2000 گره در تمام عرض فرش است. به صورت معادل می تواند رجشمار چنین فرشی را 65 دانست.
در فرش کاشان نیز اصطلاحی رایج است که به آن خونه گفته می شود. هر ده گره یک خونه است. اما زمانی که بافندگان فرش کاشان از اصطلاح خونه استفاده می کنند، منظور آن ها تعداد واحدهای 10 تایی گره در نصف عرض فرش است. در یزد نیز به هر نخ تار یک تون گفته می شود. این نخ ها در نصف عرض فرش کشیده می شوند. بنابراین یک فرش با 840 تون ، دارای 420 گره در یک متر عرض است.
در کرمان به هر گره یک جفت گفته می شود. در مقیاس کرمانی ها ، دو گره ذرعی به عنوان واحد شمارش رج و رجشمار فرش در نظر گرفته می شود. بنابراین فرش کرمانی 100 گره ، دارای 100 گره در 14 سانتیمتر بوده یا به عبارتی یک فرش استاندارد به شمار می آید.
با سلام و خسته نباشید ببخشید میشه نقشه در رجشمار ۵۰را در دارچله کشی شده رجشمار ۴۶بافت؟